De kracht van de omgeving
Het verhaal gaat dat de ‘David’, het beroemde beeld van Michelangelo dat zich normaliter in Florence bevindt, een tijdje in de Verenigde Staten heeft gelogeerd. Na enkele maanden was David kilo's in gewicht aangekomen...
Deze anekdote illustreert op humoristische wijze de invloed van de omgeving op ons gedrag. Een paar maanden Amerika met zijn fastfoodketens, immense porties, frisdranken en donuts zijn voldoende om Davids eetgewoontes drastisch te veranderen…
Hoe groot is de invloed van de omgeving op gedragsverandering en mentale gezondheid? Wat betekent dat voor de hulpverlening? En hoe is het nu met David?
Gedragsverandering
De invloed van de omgeving op ons gedrag wordt onderschat. Omgevingsfactoren lokken gedrag uit. Aan de kassa kopen we snoepgoed omdat het voor het grijpen ligt. In een nette omgeving zijn we minder snel geneigd troep weg te gooien dan in een sterk vervuilde omgeving. De student die in zijn studentenhuis niet tot studeren komt doet dat wel met lotgenoten in de universiteitsbibliotheek. We drinken alcohol omdat onze vrienden dat doen en op de voetbaltribune roepen we dingen die we in het dagelijkse leven niet in ons hoofd halen…
Van nature voegt een mens zich naar de omgeving waarbij al snel gewenning optreedt en nieuwe gewoontes ontstaan. Het aanpassingsvermogen van mensen is ongelooflijk groot, met alle voor- en nadelen van dien. Kleine aanpassingen in de omgeving kunnen leiden tot nieuw gedrag. In Stockholm is een openbare trap omgebouwd tot piano. Sindsdien is het gebruik van de trap met meer dan 60% toegenomen (bekijk het hier). Wij geloven graag dat we ons gedrag van binnenuit sturen, dat we handelen op basis van een rationele analyse, dat we autonome keuzes maken en dat we zicht hebben op onze onderliggende motieven. In werkelijkheid is onze blik naar binnen onbetrouwbaar en wordt ons gedrag in sterke mate bepaald door omstandigheden. Wat betekent dat voor de geestelijke gezondheidszorg?
De kracht van de omgeving
Als we het gedrag van mensen willen beïnvloeden dan dienen we hun leefomgeving daarbij te betrekken. Je kunt een mens niet los zien van zijn specifieke context. Veranderingen in de omgeving leiden automatisch tot nieuw gedrag en zijn effectiever dan blind te vertrouwen op inzicht, motivatie en wilskracht. Als je een baan hebt zul je vroeger opstaan en krijg je meer ritme en structuur in je leven. Word je lid van een vereniging dan vergroot je de kans om nieuwe contacten op te doen. Als gezond voedsel toegankelijk is en betaalbaar zullen we het eerder kopen. Zeg je Facebook-account op en je hebt tijd om een boek te lezen. Neem een hond en je krijgt vast meer lichaamsbeweging.
Psychiaters en psychologen richten zich veelal op het individu en zijn persoonlijkheid. Vanuit het medisch model (en de biologische psychiatrie) ligt de nadruk op (geconstrueerde) stoornissen en symptomen. Deze worden geïsoleerd behandeld volgens bepaalde richtlijnen en protocollen. Voor hulpverleners is het aantrekkelijk om te geloven dat hun interventies het verschil uitmaken. Uit effectonderzoek blijkt dat de invloed van interventies niet overschat moet worden. Naast de algemene factoren (relatie, vertrouwen, hoop) is ongeveer 40% van het effect van behandeling toe te schrijven aan cliënt- en omgevingsfactoren.
We verwachten té veel van introspectie. Begrip van jezelf is maar in beperkte mate mogelijk en leidt niet per definitie tot verandering (alle hulpverleners ten spijt die je wijs maken dat de ontdekking van 'je ware zelf' de sleutel is tot geluk). Zelfkennis ontwikkel je vooral door dingen te doen. Het kiezen of aanpassen van de omgeving is een belangrijke stimulans om het gewenste gedrag uit te lokken (lees het blog ‘Doen wat je wilt? Vijf tips voor duurzame gedragsverandering’).
Veel psychische problemen worden veroorzaakt door stress vanuit de omgeving (werk, relaties, financiën, etc.). De toeslagenaffaire is een wrang voorbeeld van de invloed van omgevingsfactoren op de mentale gezondheid. Symptomen zijn vaak een signaal dat er iets niet lekker loopt met de persoon in relatie tot zijn omgeving.
Wat kunnen we met die wetenschap? Laten we verder kijken dan de spreekkamer. Een enge focus op klachten draagt bij aan psychologisering en medicalisering. Aanpassingen in de omgeving kunnen soms verrassende resultaten opleveren. Neem nou David...
David
David is opname in een obesitas-kliniek bespaard gebleven. Daar zou ongetwijfeld de diagnose ‘obesitas’ gesteld zijn. Vervolgens zouden medisch specialisten hun tanden erin gezet hebben… Gelukkig was het niet nodig.
David is terug gegaan naar Florence en heeft daar zijn mediterrane eetgewoontes opgepakt. Zo is het helemaal goedgekomen.
Lees ook: