Sterk verhaal
Toen ik een jongetje was ging bij ons thuis elke werkdag om 07.00 uur ‘s ochtends de bel. Meneer S. stond voor de deur. Ik deed de deur open, groette vriendelijk en meneer S. volgde zijn weg door de gang, de trap op en linksaf naar de studeerkamer van mijn vader. Drie kwartier later sloop meneer S. stilletjes de trap af en vond zelf zijn weg naar buiten. Dit was een vertrouwd ritueel. Meneer S. was een anonieme gast en tegelijkertijd onderdeel van de intimiteit van ons gezin. Aanvankelijk had ik geen idee wat meneer S. kwam doen. Hij hoorde erbij en als kind pas je je gemakkelijk aan. Later begreep ik dat meneer S. in psychoanalyse was bij mijn vader en dat de divan in de studeerkamer een speciale betekenis had. Het psychoanalytisch gedachtegoed was onderdeel van onze opvoeding. Niet zozeer als expliciet programmaonderdeel (‘dan gaan we nu aandacht besteden aan de anale fase’) maar tussen de regels door was de boodschap hoorbaar. Ik denk dat ergens in die tijd het zaadje is geplant voor mijn nieuwsgierigheid naar de menselijke geest, het menselijke gedrag en de menselijke levenswandel.
Psychoanalyse
Tegenwoordig wordt de klassieke psychoanalyse weinig uitgeoefend (of in afgeslankte vorm). Enkele schatten uit de psychoanalyse zijn bewaard gebleven . Denk aan de aandacht voor het onbewuste, de rol van de therapeutische relatie als instrument voor de behandeling en het belang dat werd toegekend aan iemands levensgeschiedenis. Allemaal ingrediënten die ook van belang zijn in het ‘snelle’ eerstelijnswerk. Therapie is meer dan het toepassen van technieken en is meestal geen quick fix.
Om klachten goed te begrijpen is het van belang om iemands verhaal in kaart te brengen. Uit wat voor nest kom je? Welke boodschappen heb je van huis uit meegekregen? Welke ervaringen in je leven hebben je gevormd? Hoe zijn je levensomstandigheden? Hoe staat het met je sociale netwerk en relaties? Wat betekent werk voor je, en ziekte? Etc, etc. Deze vragen stel je niet om een simpele oorzaak-gevolg-relatie bloot te leggen of om spijkers op laag water te zoeken. Het gaat erom iemands levenswandel en gedrag beter te begrijpen zodat je kunt aansluiten. Psychische klachten hebben meestal geen eenduidige oorzaak maar zijn een optelsom van verschillende variabelen (genen, ervaringen, omgevingsfactoren, toeval). De verschillende puzzelstukjes vormen een samenhangend verhaal.
Inzicht
Leidt inzicht tot vermindering van klachten? Dat hoeft niet en inzicht alleen is meestal niet genoeg. Inzicht biedt houvast en kan bijdragen aan een mildere houding naar jezelf en anderen omdat je de drijfveren van gedrag beter begrijpt. Voor klachtenreductie is concrete gedragsverandering nodig (bijv. bij behandeling van angst- en stemmingsklachten) en op dat vlak heeft de cognitieve gedragstherapie de afgelopen decennia haar meerwaarde bewezen. Vaak is het noodzakelijk om angsten te overwinnen en het beste medicijn daarvoor is exposure (niet durven, wel doen). In de eerste lijn past een generalistische en pragmatische aanpak. Maatwerk met aandacht voor het unieke persoonlijke verhaal. Dat kost tijd, zeker, en dat is het waard. Niet per se om 07.00 uur ‘s ochtends al is dat bij de kleinste psychologenpraktijk van Groningen wel mogelijk (ik ben erfelijk belast).
En meneer S.? Hij is geruisloos van het toneel verdwenen. Zijn verhaal blijft verborgen achter het beroepsgeheim van mijn vader…