Spartelende visjes...

25 februari 2017

Spartelende visjes zijn we, happend naar lucht, bezwijkend onder een enorme hoeveelheid prikkels en impulsen die op ons afkomen. Binnenkomende appjes, mailtjes, nieuwsberichten, reclameboodschappen en uiteraard muziek in het oor. Ondertussen jagen er dagelijks tienduizenden gedachten koortsachtig door ons hoofd en hebben we torenhoge verwachtingen van onszelf en het geluk waar we recht op menen te hebben. Al deze stressoren gaan we te lijf met het instrumentarium van een vis. Ons stress-regulatiesysteem is niet voldoende aangepast aan de huidige omstandigheden. Onze reacties zijn tamelijk primitief en vooral ingegeven door onze primitieve hersendelen (vechten of vluchten). Binnenkomende prikkels worden geïnterpreteerd als bedreiging en activeren ons alarmsysteem. Dit gebeurt ook als er géén levensbedreigend gevaar is. Een rampgedachte is genoeg om stress-symptomen op te wekken die vergelijkbaar zijn met de stress-symptomen van onze voorouders als ze oog in oog stonden met een wild dier. De ontwikkeling van onze hersenen kan het tempo van de huidige tijdgeest niet bijbenen. Het gevolg is een toename van stressgerelateerde aandoeningen als depressie en burnout. Zo betogen psychiater Witte Hoogendijk en journaliste Wilma de Rek in hun boek ‘Van big bang tot burnout’. Als dit zo is, hoe gaan we daar dan mee om? Is onze ratio in staat om ons de weg te wijzen?

Eencellige

In een tijdsbestek van 3,5 miljard jaar heeft de ééncellige zich ontwikkeld tot de mens van nu. Dit is reden tot enige bescheidenheid. In de tijd gezien is een mensenleven niet meer dan een milli, milli, milli, milliseconde… Voor de één is dat een angstvallige gedachte, voor de ander een relativering. Waar zou je je nog druk om maken? De inhoud van onze hersenen is door de jaren heen toegenomen. Het oudste deel is het reptielenbrein met zijn instincten, reflexen en primitieve lichamelijke stressreacties als vechten/vluchten. Vervolgens ontwikkelden we ons zoogdierenbrein met zijn emotionele responsen en zijn gerichtheid op directe behoeftenbevrediging. De prefrontale cortex is het nieuwste deel van onze hersenen met het bewustzijn, taalcentrum en het vermogen om te plannen, te analyseren en te abstraheren. Dit rationele brein heeft de mogelijkheden van de mens sterk uitgebreid. Technologisch hebben we de afgelopen eeuwen een flinke spurt ingezet en de complexe wereld waarin we leven is het gevolg. Een wereld die ons overspoelt en waar we steeds minder van begrijpen...

Rationeel wezen?

Betekent de ontwikkeling van ons rationele brein dat de mens een rationeel wezen is? Een blik om ons heen zegt ons dat dit niet het geval is. Wij zijn, als verstandige mensen, geneigd om onze ratio te overschatten. De werkelijkheid is anders. Door de continue prikkeling van ons verouderd stress-systeem reageren we instinctief en gaat het om vechten, vluchten en directe behoeftenbevrediging. Witteveen en de Rek vergelijken ons stressresponssysteem met een opgelapte oude auto. Provisorisch houdt het ons op de weg maar door de overdaad aan prikkels en informatie komen we krakend tot stilstand.

Het paradoxale is dat we onze ratio wél nodig hebben om het primitieve beest in onszelf te temmen. Hoogendijk en de Rek geven ons een aantal tips:

Wees je ervan bewust hoe je als mens in elkaar zit en ken je beperkingen
Pas je leefpatroon aan (beweeg meer, eet gezond, ga naar buiten)
Maak functioneel gebruik van technologische vernieuwingen voor zover ze je leven makkelijker maken
Stel je verwachtingen bij

Het aanpassen van je omgeving is het belangrijkste. Neem jezelf in bescherming. Maak keuzes. Verwijder je Facebook-account, doe je smartphone uit, ga in de buurt van je werk wonen, vier je vakantie in Drenthe, beperk je contacten, sla eens een vergadering over en claim het recht op onbereikbaarheid. Zo krijg je grip op je leven en word je weer een beetje de holbewoner die je nog niet zo lang geleden was...