De eerste indruk

Liefde op het eerste gezicht, de spreekwoordelijke klik, de selecteur die al na tien seconden weet wat voor vlees hij in de kuip heeft: Hoe zit het toch met die eerste indruk? Wat is de functie van deze snelle inschatting, welke factoren spelen een rol en zijn wij eigenlijk goede waarnemers? De eerste indruk is een boeiend maar ook verraderlijk fenomeen. Of je nu sollicitant bent, selecteur, dater, psycholoog, dokter, autoverkoper of kapper, enige kennis van de eerste indruk kan in je voordeel werken. Tover die glimlach op je gezicht en je zult zien dat het wonderen doet. Of speel de bitch , als het zo uitkomt...

 1) EVOLUTIONAIR BEPAALD
Het belang van de eerste indruk is evolutionair bepaald. Om te overleven was het voor de mens noodzakelijk om een snelle inschatting te kunnen maken van mogelijke risico's en bedreigingen. Ook nu nog is het vermogen om een snelle inschatting te maken tot op zekere hoogte functioneel. Intuïtie kan een nuttig instrument zijn. Met de tijd dat de mens een bewustzijn heeft ontwikkeld en in staat is tot reflecteren kwam er ruis op de lijn. Irrationele gedachten en stereotyperingen deden hun intrede en  kleuren onze waarneming.

 2) HET BELANG VAN NON-VERBALE ASPECTEN
De eerste indruk wordt voor een belangrijk deel bepaald door non-verbale gedragingen. De bouw van het lichaam, gezichtskenmerken, gezichtsuitdrukking en houding zijn ingrediënten voor de eerste indruk. Wanneer de verbale boodschap in strijd is met het non-verbale gedrag (bijvoorbeeld een blijde boodschap met een zorgelijke gezichtsuitdrukking) hechten we meer waarde aan de non-verbale aspecten.

3) STEREOTYPERINGEN
Een mens is gewend om personen, dingen, gebeurtenissen in categorieën te verdelen. Op deze wijze brengen we structuur en orde aan en voorkomen we dat we overspoeld worden door prikkels. Bij de eerste kennismaking zullen we anderen op basis van bepaalde kenmerken (bijvoorbeeld kleding, sexe, leeftijd) indelen in een categorie. Je begrijpt dat dit een tamelijk onzorgvuldig proces is en leidt tot zwart-witte beoordelingen.

4) 'WAARNEMINGSFOUTEN'
Naast het indelen in categorieën is er nog meer ruis op de lijn bij het waarnemen en inschatten van anderen. Een mens is namelijk geen zorgvuldige waarnemer.  Zo kennen we bijvoorbeeld het HALO- of stralenkranseffect: een bepaalde positieve eigenschap straalt uit naar andere eigenschappen. We verwachten bijvoorbeeld dat een knap persoon ook wel intelligent zal zijn.  Bij sollicitatieprocedures kan het contrasteffect een juiste beoordeling in de weg staan. Wanneer je net een 'slechte kandidaat' hebt gesproken wordt de volgende kandidaat in verhouding té positief ingeschat. Een bekend freudiaans fenomeen is projectie. Hierbij schrijven we anderen eigenschappen toe die eigenlijk veel meer over onszelf zeggen. Kortom ook onze eigen persoonlijkheid en referentiekader beïnvloeden de indruk die we vormen van anderen. 

5) DE EERSTE INDRUK KAN BIJGESTELD WORDEN
'Je krijgt nooit een tweede kans om een eerste indruk te maken' is een veelgehoorde uitspraak. Daar is natuurlijk geen speld tussen te krijgen. Wel kan een eerste indruk bijgesteld worden wanneer je een ander vaker ziet en beter leert kennen. Zo zijn er mensen die hun partner in eerste instantie onuitstaanbaar vonden en in een later stadium heftig verliefd werden op  dezelfde persoon. En wat te denken van die rustige collega die een geweldige entertainer blijkt te zijn of de stoere bink waarin een grote angst schuil gaat?

WAT KUNNEN WE ERMEE?
Wat hebben we aan deze wetenschap? Aan de ene kant is het verstandig om de eerste indruk enigszins te relativeren. Blindelings vertrouwen op de eerste indruk leidt tot misverstanden en doet geen recht aan de realiteit. Tegelijkertijd is het nuttig om je bewust te zijn van de eerste indruk die je zélf maakt. Dat geeft de mogelijkheid om je gedrag aan te passen als het zo uitkomt. 

Meer weten over de relatie tussen gevoel, emotie, gedachten en gedrag? Lees het blog: 'Is het raadzaam om naar je gevoel te luisteren? Dat hangt er maar van af...'

Bron: De eerste indruk, Roos Vonk en Pieternel Dijkstra (2017)